تلسکوپها و انواع آن
تلسکوپها به دو دستۀ رادیویی و مریی تقسیم می شوند همچنین تلسکوپهای مریی به دو دستۀ بازتابی و شکستی تقسیم می شوند.
تلسکوپ بازتابی: در این تلسکوپها جمع آوری نور به عهده یک آینه مقعر است. این آینه می‌تواندقسمتی از یک کره یا قسمتی از یک سهمی باشد. نور جمع آوری شده توسط یک آینه ثانویه به بیرون از لوله تلسکوپ هدایت شده و به عدسی چشمی ارسال میشود. نخستین بار درسال 1672 میلادی سر آیزاک نیوتن از چنین تلسکوپی استفاده کرد. به همین دلیل به این نوع تلسکوپ ها، تلسکوپ نیوتنی نیز گفته می شود. تلسکوپ های بازتابی در مقایسه بانوع شکستی یک مزیت عمده دارند: می توان آینه خمیده را به راحتی در قسمت انتهایی تلسکوپ نصب کرد، بدون آن که وزن آینه مشکلی ایجاد کند.ساخت این تلسکوپها بسیار راحت تر ازانواع دیگر تلسکوپ هاست به همین دلیل بسیاری از منجمین آماتور از تلسکوپهای بازتابی استفاده می‌کنند.
تلسکوپ شکستی :
ساده ترین نوع تلسکوپ شکستی، فقط از دو عدسی تشکیل می شود.عدسی ای که به سمت شئء(ستاره، ماه وغیره) است، شیئی نامیده می شود. کار آن ایجادتصویری از شئ مورد مشاهده است. عدسی دیگر که ناظر ازآن تصویر را می بیند چشمی نام دارد.
اشیاء مورد توجه نجوم علی القاعده در فواصل دور قرار دارند.نوری که از نقاط جسم وارد شیئی می شود به صورت شعاع های متوازی است. تصویری که این شعاع های موازی ایجاد می کنند بر صفحۀ کانونی تشکیل می شود. صفحۀ کانونی، صفحه ای است که از کانون می گذرد وعمود بر محور عدسی است. تصویری که عدسی اول ایجاد می کندتصویر اول نامیده می شود.
عمل چشمی بزرگ نمودن تصویر اول است. برای دست یافتن به بزرگنمایی باید چشمی در جایی قرار گیرد که تصویر اول درست داخل کانون آن- یعنی بین چشمی وکانون ولی بسیار نزدیک به کانون باشد.
یکی از کارهای اصلی یک تلسکوپ ایجاد بزرگنمایی زاویه ای است.
تلسکوپهای شکستی – بازتابی: این تلسکوپ‌هاشبیه به تلسکوپهای بازتابی هستند، با این تفاوت که در ساخت آنان وسایلی به کار برده‌اندتا بتوان آینه کروی را طوری بکار برد که به آینه سهموی احتیاجی نباشد. تلسکوپهای اشمیت و ماکسوتف - باورز از این دسته‌اند.مزایای این تلسکوپها کوتاه بودن طول لوله تلسکوپشان و میدان دید بالا دارند. این تلسکوپها درساخت تیغه تصحیح کننده یا عدسی هلالی برای آماتورها امکان پذیر نیست و قیمت بالایی دارند.
تلسکوپ رادیویی:
تلسکوپهای رادیویی انتن‌های رادیویی کنترل شونده ای هستند که در اخترشناسیرادیویی استفاده می شوند.این دیشها گاهی روی شبکه فلزی رسانایی با دهانه ای کوچکترازطول موج در حال مشاهده ساخته میشوند.رادیوتلسکوپها چند قسمتی از جفت یا گروههای بزرگتریازاین دیشها ساخته شده اند.برای بر هم نهی دهانه‌های مجازی که اندازه‌های یکسانی دارندبه منظور تفکیک بین 2تلسکوپ. این فرایند به تطبیق دهانه‌ها معروف است.رکورد فعلی مربوطبه انذازه چینش تلسکوپها برای سال 2005 است که برای چندین بارعرض زمین با استفادهاز پایه‌های فضایی براساس تداخل طولانی‌ترین مدارمبنا(VLBI) تلسکوپهاازقبیل هالسی(HALCA)ژاپنی ( ازمایشگاه پیشرفته برای ارتباطات و نجوم) ماهوارهVSOP(VLBI برنامه رصد فضایی)با استفاده ازاطلاعات نوری(کنار هم قرار دادن تلسکوپهایی نوری) ومانع دید شدن تداخل دهانه‌ها در تلسکوپهای بازتابی تنها برهم نهی دهانه‌ها هم اکنون در مورد تلسکوپهای نوری نیز عملی شده است.از رادیوتلسکوپها برای گرداوری اشعه میکروموجی استفاده میشود.همچنین برای گرداوری اشعه وقتی که یک نور مرئی یا تیرگی (از قبیل اخترنماها) مانع میشود.بعضی از رادیو تلسکوپهادرپروژه هایی از قبیلSETI ورصدخانهAREIBOبرای بررسی کردن زندگی EXTERRESTRIAL استفاده می شوند.
رادیو تلسکوپ نوعی آنتن رادیویی است که در اخترشناسی رادیویی به منظور پیداکردن و جمع آوری اطلاعات از ماهواره‌ها و کاوشگرهای فضایی و هر گونه منبع رادیویی درفضا استفاده میشود.
این نوع تلسکوپها با تلسکوپهای نوری متفاوت اند چون فقط می‌توانند از منابع رادیویی اطلاعات بگیرند.
رادیو تلسکوپها دارای دیش‌های بزرگی هستند که به صورت تکی یا چند تایی کارمی‌کنند و معمولاً برای جلوگیری از تداخل امواج الکترومغناطیسی منتشر شده از تلویزیون و رادیو و رادار و...در مکان‌های خالی از جمعیت واقع شده‌اند این دقیقاً مانند تلسکوپهای نوری است که باید از آلودگی نوری پرهیزکند.
رادیو تلسکوپ برای مطالعه رخدادهای رادیویی از ستاره ها، کهکشانها اخترنماها،و سایر اشیا فضایی استفاده میشود در طول موجی بین ۱۰ متر (۳۰ مگاهرتز)و ۱ میلیمتر(۳۰۰مگاهرتز) در طول موج‌های بلند تر مانند ۲۰ سانتیمتر(۱۰۵ گیگاهرتز) بی قاعدگی‌هادر طبقه یونسفر زمین باعث خمیدگی امواج ورودی میشود، به این پدیده جرقه زدن می‌گویندکه قابل قیاس با چشمک زدن ستارگان در طول موج مرئی میشود جذب امواج کهکشانی توسط لایهیونسفر با افزایش طول موج افزایش می‌یابد تا جایی که طول موج‌ها ی بالاتر از ۱۰ متر با رادیو تلسکوپهای زمینی قابل دریافت نیستند.
بزرگنمایی واقعی تلسکوپ چقدر است؟
هر چه قدرت بزرگنمایی تلسکوپ بیشتر باشد، آن تلسکوپ بهتر است، این قضیه حقیقت ندارد. برعکس، بزرگنمایی مهمترین خصوصیت یک تلسکوپ نیست. به طور نظری، تلسکوپها رامی‌توان طوری ساخت که بزرگنمایی بسیار زیادی داشته باشند اما برای بدست آوردن بیشترین بزرگنمایی تلسکوپ باید این نکته را در نظر داشت که تصویر بدست آمده باید واضح و ازکیفیتی قابل قبول برخوردار باشد. این در صورتی است که به ازای هر ۵/۲ سانتی متر قطر شیئی تلسکوپ نباید بیش از ۵۰ برابر بزرگنمایی به دست آورد. پس بهترین بزرگنمایی قابل قبول برای یک تلسکوپ ۳ اینچی (۷۵ میلیمتری)۱۵۰ برابر است. استفادهاز بزرگنمایی‌های بیشتر (استفاده از چشمی‌های با فاصله کانونی کم) تصویری نا واضح ومات به دست خواهد داد.
بزرگنمایی تلسکوپ عبارت است از نسبت فاصله کانونی شیئی به چشمی
مشخصه اصلی یک تلسکوپ چیست؟
مشخصه اصلی یک تلسکوپ گشودگی (قطر عدسی یا آینه اصلی) آن است. هرچه قطر گشودگی تلسکوپ بیشتر باشد نور بیشتری را جمع آوری می‌کند و تصویر واضح و روشنتری به دست می‌دهد.در این صورت می‌توان اجرام کم نوری مثل سحابی‌ها و کهکشانها را دید.
توان جمع آوری نور، با مجذور قطر عدسی متناسب است. قطر مردمک چشم در هنگام شب تقریباً ۶ میلیمتراست. پس تلسکوپی با قطر ۲۴ میلی متر(تقریباً ۴ برابر قطرچشم)، ۱۶ بار بیشتر از چشم نورجمع آوری می‌کند. تلسکوپ ۴۸ میلی متری،۶۴ بار بیش ازچشم نورجمع می‌کند و... توان تفکیک، یعنی اینکه تلسکوپ جزئیات جرم مورد رصد را چقدر تفکیک می‌کند. در نور زرد-سبز (میانه طیف مرئی)، توان تفکیک بر حسب ثانیه قوس از رابطه زیرحساب میشود. عدد ۵/۱۲ تقسیم برقطر شیئی = توان تفکیک (a) نسبت کانونی یا عدد f عبارت است از : فاصله کانونی تقسیم بر قطرعدسی
در رصدخانه مرکز علوم و ستاره شناسی تهران ازتلسکوپهای بازتابی و شکستی کوچکتر با پایه های مختلف قطبی وسمتی ارتفاعی موجود است. و می توان با مجهز نمودن تلسکوپ 14 اینچ به آن خورشید ولکه های خورشیدی را رصد نمود. در رصدهای شب نیز بسته به تاریخ و ساعتی از شب که رصد انجام می شود جرمی که در افق دید قرار داشته باشد و جالبترین و واضحترین جرم برای رصد باشد برای بازدید کنندگان رصد می شود. در رصد ستارگان اجرام جالب توجه برای رصد معمولاً ستاره های دوتایی و خوشه های ستاره ای می باشد که با تلسکوپ مرکزمی توان آنها را با جزییات بیشتر از آنچه که چشم غیر مسلح می بیند مشاهده نمود. درمورد رصد سیاره ها نکتۀ جالب این می باشد که بر خلاف ستاره ها که اگر هر چقدر توانتفکیک تلسکوپ شما بالاتر باشد باز هم شما یک نقطۀ نورانی می بینید، در مورد سیاره هر چقدر توان تفکیک تلسکوپ و به طبع بزرگنمایی آن بیشتر شود جزییات بیشتری از یک سیاره را می توان مشاهده نمود. برای رصد ماه معمولاً نیاز به فیلتر مخصوص ماه می باشد به خصوص اگر بخواهید ماه را در حالت بدر(قرص کامل) رصد نماییم. چیزهایی که در رصد ماه جالب توجه هستند دهانه های ماه(محل برخورد شهابسنگها)، صخره ها، دریاها(مناطقپست)، قسمت تقاطع شب و روز در ماه و دیدن سایۀ کوههای ماه و غیره می باشد. اجرام مسیه نیز انواع مختلفی دارند(خوشه های ستاره ای، سحابی ها، کهکشانها و ...) نیز بهدلیل شکلهای زیبا و غیر عادی ای که دارند برای رصد جالب هستند از زیباترین آنها M31یا کهکشان آندرومدا و M13 یک خوشۀ ستارهای کروی می باشند.