مطالب علمی

پاسادنا- کالیفرنیا: کاوشگر تحقیق مریخ ناسا، فرصت، رگه های براقی از مواد معدنی را پیدا کرده است که ظاهراً سنگ گچ رسوب کرده در آب می باشد. آنالیز این رگه به تقویت درک تاریخچۀ محیطهای مرطوب بر روی مریخ کمک خواهد کرد.
بنا بر گفتۀ استیو اسکوییرز محقق ارشد فرصت از دانشگاه کرنل- ایثاکا- نیویورک این  موضوع نشان دهندۀ یک دورۀ سخت غوطه وری است که آب درون شکافهای صخره ای زیر زمین جاری بوده. این مورد یک رسوب  شیمیایی نسبتاً خالص است که دقیقاً در جاییکه ما آن را می بینیم تشکیل شده است. که این مساله را نمی توان برای سایر سنگهای گچی که در مریخ دیده شده اندیا برای سایر مواد معدنی مرتبط به آب که فرصت پیدا کرده است، به کار برد. این مساله در زمین غیر عادی نیست، اما بر روی مریخ مساله ایست که زمین شناسان را به حرکت وا می دارد.

آخرین یافته ها توسط فرصت چهارشنبه در کنفرانس انجمن ژئوفیزیک آمریکا در سانفرانسیسکو ارایه شد.
رگه ای که توسط فرصت با دقت زیاد آزموده شد عرضی حدود 1 تا 2 سانتیمتر، 40 تا 50 سانتیمتر طول و کمی نسبت به سنگ بستر در هر طرف بر آمده تر می باشد. مشاهده ها با کاوشگر پایدار این رگه و سایر رگه های مشابه را در یک پوشش اطراف یک بخش از لبۀ دهانۀ اِندیور آشکار کرده است. هیچ چیز مشابهی نه در 33 کیلومتر از دشتهای پر دهانه که فرصت برای 90 ماه قبل از رسیدن به اندیور جستجو کرده و نه در سطح بالاتر لبه دیده نشد.
ماه گذشته، محققان از تصویربردار میکروسکوپی و اسپکترومتر اشعۀ ایکس ذرۀ آلفا بر روی بازوی کاوشگر و چندین فیلتر دوربین پانوراما بر روی دکل کاوشگر استفاده کردند تا رگه را، که  به طور غیر رسمی هوم استیک نامیده می شود، بیازمایند. اسپکترو متر کلسیم و سولفور زیادی را، در نسبتی که به طور نسبی به سولفات کلسیم خالص اشاره می کند، تشخیص داد.

سولفات کلسیم می تواند در حالتهای زیادی بسته به تغییر مقدار آبی که در ساختار بلوری مواد معدنی موجود است، وجود داشته باشد. داده های چند فیلتری از دوربین پیشنهاد می دهند که سنگ گچ یک سولفات کلسیم هیدرات شده است. بر روی زمین سنگ گچ برای ساختن دیوار پیش ساخته و گچ زنده استفاده می شود.
قبلاً مشاهده های انجام شده از مدار، سنگ گچ بر روی مریخ را شناسایی کرده بود. یک دشت از تل شنی باد زده از سنگ گچ بر روی مناطق دور دست شمالی مریخ، تل سنگ گچ درخشان در منطقۀ ملی شنهای سفید در نیومکزیکو را یاد آور می شود.
بنا به گفتۀ بنتون کلارک عضو تیم علمی فرصت از انستیتو علوم فضایی در بولدر کلرادو "این که شن سنگ گچ در شمال مریخ از کجا می آید یک معما می باشد." در هوم استیک ما مواد معدنی را درست در جایی    می بینیم که سنگ گچ تشکیل شده. این مهم خواهد بود که ببینیم آیا رسوبهای مشابه این در سایر مناطق مریخ وجود دارد؟

رسوب هوم استیک، چه سنگ گچ چه سایر شکلهای سولفات کلسیم، به طور مشابه از حل شدن کلسیمی که از سنگهای آتشفشانی خارج شده، در آب تشکیل شده. کلسیم با سولفوری که یا از صخره ها آمده و یا از گازهای آتشفشانی به وجود آمده ترکیب شده و به صورت سولفات کلسیم در شکاف زیر سطح رسوب کرده و بعدها بر روی سطح ظاهر شده.

در طول پیمایش طولانی فرصت در دشت مریدیانی مریخ، این کاوشگر بر روی سنگ بستر حرکت کرده است که این سنگ بستر از مواد معدنی منیزیم، آهن و سولفات کلسیم ترکیب شده که نشان دهندۀ یک محیط مرطوب در میلیاردها سال پیش می باشد. سولفات کلسیمی که در هوم استیک خیلی متمرکز شده می توانسته در شرایطی خنثی تر از شرایط به سختی اسیدی که در سایر رسوبهای سولفات که توسط فرصت مشاهده شد، ملاحظه شده، تولید شده باشد.

کلارک می گوید: این می توانسته در یک نوع متفاوت از محیط آب تشکیل شده باشد، نوعی که برای گونه های بیشتری از ارگانیسمهای زنده مناسب می باشد.

هوم استیک و رگه های مشابه در منطقه ای نمایان شدند که سنگ بستر رسوبی غنی از سولفات در دشتها با سنگ بسترهای قدیمی تر، سنگ بستر آتشفشانی نمایان شده در لبۀ اِندیور، تلاقی می کند. آن محل ممکن است سر نخی در مورد منشا آنها به دست دهد.

فرصت و کاوشگر دوقلوی آن، روح، ماموریتهای اولیۀ سه ماهۀ خود را بر روی مریخ ادامه دادند و کشفهای مهمی در مورد محیطهای مرطوب در مریخ در زمان قدیم که ممکن است برای حفظ حیات میکروبی مناسب باشد، انجام دادند. فرصت کاوشهای خود را ادامه داد و در حال حاضر در یک منطقۀ با شیب رو به خورشید در انتهای شمالی قسمت لبۀ اِندیور به نام دماغۀ یورک قرار دارد تا پنلهای خورشیدی اش را در یک زاویۀ مناسب در طول مدت پنجمین زمستان مریخی اش نگاه دارد.

بنا به گفتۀ  معاون محقق ارشد ماموریت، رِی آرویدسون از دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس، ما می خواهیم بفهمیم چرا این رگه ها در پوشش هستند و نه در خارج بر روی سطح دشتها؟ پاسخ ممکن است این باشد که بالا آمدن آبهای زیر زمینی که از پوستۀ قدیمی می آیند درون مواد همجوار دماغۀ یورک و سنگ گچ رسوبی جاری شدند، چون این مواد به طور نسبی در مقایسه با سولفات آهن یا منیزیم حل نشدنی می باشند.

ناسا نسل بعدی کاوشگر مریخ خود را که به اندازه یک ماشین بوده و کنجکاو نام دارد  در تاریخ 26 نوامبر به فضا پرتاب کرد. طبق برنامه کنجکاو در آگوست سال 2012 میلادی به دماغۀ  گیل سیارۀ مریخ می رسد. آزمایشگاه پیشران جت ناسا، که بخشی از انستیتو فن آوری کالیفرنیا در پاسادنا می باشد، پروژۀ کاوشگر  تحقیق مریخ را برای بخش ماموریت علم ناسا در واشنگتن مدیریت می کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد کاوشگرها سایتهای زیر را ببینید:

www.nasa.gov/rovers

و

marsrovers.jpl.nasa.gov

بخش علمی مرکز علوم و ستاره شناسی تهران

---