مرکز علوم و ستاره شناسی تهران
18 مهر ماه 92
هفته فضا در يك نگاه
روس‌ها 56 سال پيش از پايگاه فضايي بايكونور قزاقستان «اسپوتنيك -1» يا به تعبير درست‌تر اولين ماهواره جهان را به فضا فرستاد و فصل جديد ارتباطات خارج ازجو زمين را باز كردند. از آن سال به بعد مراسم‌هاي ويژه‌اي در فاصله 4 تا 10 اكتبردر سراسر جهان برگزار مي‌شود كه به جشن هفته فضا مشهور است. ايران هم چند سالي استكه اين برنامه‌ها را در تقويم علمي خود قرار داده و با همكاري گروه‌هاي علمي وتشكل‌هاي غيردولتي سهمي در اجراي آنها دارد.
امسال مانند سال‌هاي گذشته جشن هفته فضا در مركز علوم و ستاره‌شناسي تهران برگزارشد.
ويژه‌برنامه‌هاي هفته جهاني فضا
ويژه برنامه هفته جهانی فضا و نشست های تخصصی روز پنجشنبه18مهر ماه 91 با حضور جناب آقای مهدی ثامنی(مدیرمرکز علوم و ستاره شناسی تهران) و اساتید و شخصیتهای علمي کشور مانند استاد احمد دالکی (پدرنجوم آماتوری ایران) ، پروفسور«نعمت الله رياضي» فيزيكدان و كيهان‌شناس برتر و جمعی از خانواده های علاقمند به علوم فضایی در تالار کهکشان این مرکز برگزار گردید .
مراسم ابتدا با تلاوت آیه های نورانی از کلام ا... مجید و سپس با پخش سرودجمهوری اسلامی ایران آغاز شد.
مهدی ثامنی مدير مركز علوم و ستاره شناسي تهران ضمن خوش آمدگویی و خیر مقدم به میهمانان ویژه برنامه هفته جهانی فضا به پیرامون استفاده صلح آمیز فضا پرداخت.
او درباره تاریخ فعالیتهای فضایی با پرتاب اولین ماهواره توسط اتحادیه جماهیر شوروی سابق توضیحاتی را به مخاطبان ارائه داد و گفت:« امیدواریم ایران در زمان خیلی نزدیک به فناوری کامل فضایی و ماهواره های مخابراتی دسترسی پیدا کند. »
امسال تمام فعاليت‌هاي هفته جهاني فضا با شعار«كاوش در مريخ، كشف زمين» برگزارشد. هدف اين بود تا علاقه‌مندان به علوم فضايي با دستاوردهاي انسان براي ورود به سياره‌‌هاي ديگر آشنا شده و از جزييات مهمترين طرح تحقيقاتي يعني سفر به مريخ مطلع شوند.
«مهندس احمد دالكي» پدر نجوم آماتوري ايران در اين باره مي‌گويد: «در اوايل تابستان سال گذشته ميلادي نيز ناسا به وسيله مركز جي.پي.ال توانست خودروي فضايي كنجكاوي را به كره مريخ بفرستد، زيرا قرار است اين سياره مقصد بعدي انسان‌ها باشد. البته تا امروز هزاران سفر فضايي انجام شده است اما هدف اين است انسان براي اقامت كوتاه مدت و بلند مدتبه فضا فرستاده شود. در حال حاضر هزينه اعزام انسان به كره مريخ 400 ميليارد دلاربرآورد مي‌شود و اين درحالي است كه 2 سال بايد زمان رفت، اقامت و بازگشت را حساب كرد. »
استاد دالكي درباره هفته فضا گفت: هفتهفضا به دو علت روي داد. دليل اول به لحاظ پرتاب اولين ماهواره جهان به فضا بودكه در 4 اكتبر سال 1957 به وقوع پيوست و دليل دوم اين بود كه در سال 66 سازمان ملل متحد ميثاق استفاده صلح آميز از فضا را به رسميت شناخت و اعضا آن را امضا كردند.اين ميثاق از آن زمان تا امروز به قوت خود باقيست.
وی ادامه داد:«در مجموع، هفته فضا و استفاده از فضا قدمت زيادي ندارد اما در همين زمان كوتاه فعاليت‌هاي مختلفی صورت گرفته است و به همين بهانه سازمان‌هاي فضايي این رویداد راگرامي مي‌دارد. البته ناگفته نماند كه سابقه فعاليت‌هاي فضايي به سال‌هاي دهه 30ميلادي بازمي‌گردد يعني زماني كه بشر به فكر ساخت موشك افتاد و تصميم گرفت از مرزجو زمين خارج شود. »
پدر نجوم آماتوری ایران افزود: « گاگارين نخستين انساني بود كه به فضا رفت و به تحقيقات فضايي معناي تازه اي بخشيد. جان اف كندي رييس جمهور سابق آمريكا در سال 1960 دستور داد يك انسان سالم به فضا فرستاده شده و سالم به زمين بازگردد. تا پايان دهه بعد نیزآمريكايي‌ها تحقيقات گسترده‌اي انجام دادند و موفق شدند در سال 69 نيل آرمسترانگ وآدرين را با سفينه آپلو 11 ، 12، 13 و 17 به فضا پرتاب كنند تا آنها بر روي ماه تحقيقات و كارهاي اكتشافي خود را انجام دهند. البته بعدها به اين نتيجه رسيدند كه هزينه كردن براي سفر به كره ماه چندان اهميتي ندارد و از ادامه آن منصرف شدند. »
پروفسور«نعمت الله رياضي» فيزيكدان و كيهان‌شناس برتر كشورمان درباره اهميت و جايگاه فضا و همچنين دستاوردهاي فضايي كشورمان صحبت كرد.
به گفته وی، « در سال‌هاي اخير انگيزه انسان براي خروج ازجو و دستيابي به نقاط دور دست كهكشان زياد شده است زيرا تحقيقات به وسيله ابزارهاي اپتيكي بسيار دشوار است. اغلب تلسكوپ‌هايي كه علاقه‌مندان به فضا از آنها استفاده مي‌كنند به دليل جو زمين تحت تاثير قرار گرفته و تصاوير لرزاني توليد مي‌كنند. حتي بزرگترين و گران‌قيمت‌ترين تلسكوپ‌ها كه قطر آينه آنها به حدود 10 متر مي‌رسد بااين مشكل روبه‌رو هستند. به همين دليل كارشناسان فضايي تصميم گرفتند در نقطه بالاي جو زمين قرار بگيرند و ادامه تحقيقات خود را از آنجا پيگيري كنند. به همين دليل تلسكوپ‌ها و ماهواره‌ها را به فضا فرستادند. مثال آشناي آنها تلسكوپ فضايي هابل است كه امكان مشاهده تصاوير با كيفيت را براي انسان فراهم كرده است. »
او ادامه داد: «هابل در سال 1924 مهمترين تحقيقات فضايي را آغاز كرد و در اين زمان توانست مسئله زمان انبساط جهان را مطرح كند و مشخص كرد كهكشان و ماوراي كهكشان ما بسيار عظيم‌ترآن چيزي است كه انسان‌ها تصور مي‌كنند.
اين تحقيقات بهانه‌اي شد تا در سال‌هاي 30 و 40 ميلادي استفاده از تلسكوپ‌هاي راديويي و راداري بيشتر شود. بعدها يعني در سال 1951 اولين موجود زنده از روي زمين به فضا پرتاب شدتا شرايط زيستي او در محيط خارج از جو اندازه‌گيري شود. سال 1957 نيز شوروي سابق ماهواره اسپوتنيك 1 را به فضا فرستاد و در سال 1958 آمريكا سازمان فضايي ناسا راتاسيس كرد. »
استاد ریاضی درصحبتهای خود تأکید کرد: « ايران نيز از كشورهايي است كه تحقيقات فضايي را دربرنامه جامع علمي خود دارد و آن را پيگيري مي‌كند. در سال 2004 سازمان فضايي ايران تاسيس و در سال 2009 عضويت آن در كميته استفاده صلح‌آميز از فضا به رسميت شناخته شد. در همين زمان بود كه پرتاب‌گره اي سفير براي ارسال ماهواره‌هاي ايراني به فضامعرفي شدند. در اين خصوص بايد به ماهواره‌هاي اميد، طلوع، رصد، نويد و فجر اشاره كنم كه 3 مورد از آنها به فضا پرتاب شده و مابقي در دست طراحي يا آماده پروازهستند. »
وی افزود : « فعاليت‌هاي فضايي ايران همچنان گسترده است وبا قدرت پيش مي‌رود. »
در ادامه برنامه كارشناسان سازمان فضايي ايران در جمع مهمانان حاضر شد و مهمترين طرح‌هاي فضايي كشور را تشريح كرد.
كوروش ركني کارشناس سازمان فضایی ایران در تشریح رصدخانه ملی ایران،ابتداگفت: «رصدخانه مدرن مجموعه پیچیده‌ای از چند زیرمجموعه است و ترکیب صحیح این زیرمجموعه‌ها درنهایت مشخصات و کیفیت آن را مشخص می‌کند. احداث رصدخانه ملی مانند طرح‌های مشابه در چندمرحله انجام می‌شود. مرحله نخست شامل کارهای مقدماتی مانند برآورد نیازهای علمی،امکان سنجی، تخمین بودجه و مکان یابی است که با موفقیت به پایان رسیده است. مرحله بعد تبدیل نیازهای علمی طرح به مشخصات فنی و مهندسی تلسکوپ، ساختمان و سایرزیرمجموعه‌هاست که این ترجمه به زبان ارقام و اعداد مهندسی، ابتدا در طراحی مفهومی انجام می‌شود و نیازهای فنی هر یک از زیرمجموعه‌ها تعیین می‌شود. »
وی در عين حال تاكيد كرد، «بخش بعدی مرحله طراحی، طراحی مقدماتی شامل تعیین مشخصات فنی زیرمجموعه‌ها، مانند اپتیک، گنبد تلسکوپ، ساختار مکانیکی، کنترل و نرم‌افزاراست. طراحی تفصیلی، تهیه نقشه‌های مهندسی و بخش پایانی طراحی است و ساخت و سفارش قطعات و زیرمجموعه‌ها پس از آن آغاز می‌شود. در پایان مرحله ساخت، ترکیب زیرمجموعه‌ها،انتقال به محل و نصب و راه‌اندازی انجام خواهد شد. هر مرحله از طراحی با نشست متخصصان بین‌المللی به پایان می‌رسد که منجر به تأیید یا تصحیح طراحی‌های انجام شده می‌شود. هر قطعه‌ای که ساخته یا خریداری می‌شود و همچنین هر زیر مجموعه‌ای که تکمیل می‌شود باید با استانداردهای موجود آزمایش شود. بنابراین در پیش‌بینی دقیق زمان بهره‌برداری از رصدخانه عوامل متعددی دخیل هستند که تا حدودی خارج از اختیارماست.»
رکنی افزود: «شیشه خام یکی از مهم‌ترین و گران‌ترین قطعات تلسکوپ است که اکنون رصدخانه ملی ایران درمرحله مطالعات اولیه خریداری این شیشه است. از سوی دیگر در نشست‌هایی که با حضور متخصصان بنام انجام شده است، بخش‌هایی از فعالیتهای انجام شده، مانند مکان‌یابی، مطالعه اهداف علمی وطراحی تلسکوپ مورد بررسی قرار‌گرفته‌اند. تخمین شخصی من در حالت خوش‌بینانه این است که اگر طرح با بودجه و امکانات کافی پیش برود و با مشکلات ویژه‌ای روبه‌رونشود، 5 ساله تمام خواهد شد.
تلسکوپ 3 متری رصدخانه ملی که بااستفاده از دستاوردهای فنی امروزی ساخته می‌شود، شامل چندین هزار قطعه است. بخش‌هایی که در حال حاضر موجود نیستند، باید ایجاد یا منسجم شوند.»
کارشناس سازمان فضایی ایران تأکید کرد: رصدخانه ملی ایران اولین، مدرنترین و پیشرفته ترین رصدخانه حرفه ای کشور است.
وی در پایان عنوان کرد: «پيش بيني مي‌شود رصدخانه ملي تا يك دهه آينده به بهره‌برداري برسد. هم اكنون رصدخانه البرز بخشي از فعاليت‌هاي تحقيقاتي مربوط با علوم فضايي راانجام مي‌دهد. »
پس از سلسله نشستهای علمی، با توجه اینکه آسمان تهران در آن روز از شرایط جوی مساعدی جهت رصد برخوردار بود، کارشناسان مرکز علوم و ستاره شناسی تهران با استفاده از تلسکوپ اشمیت کاسگرن 14 اینچ مرکز وتلسکوپ های های پرتابل توانستند آسمان شب را رصد کنند.
ويژه برنامه هفته جهانی فضا که با حضور 150 نفر از مشتاقان فضا، اساتید و هیات علمی دانشگاه ها برگزار گردید، ازوزن علمی بالایی برخوردار بود و مخاطبان توانستنداز مباحث علمی نشست، مانند گذشته به خوبی استفاده کنند.
امید است این فعالیت نقطه شروعی برای ورود جدی مرکز علوم و ستاره‌شناسی به عرصه ترویج فن‌آوری فضایی باشد و در مناسبات آینده از جمله روز ملی فن‌آوری فضایی شاهد برنامه‌ای این چنین با کمیتی بالاتر باشیم.